امروزه پرداخت مالیات از جمله وظایف هر مودی تلقی میشود و با توجه به گستردگی شمول آن و انواع مختلف مالیات، باید ساز و کارهای تشخیص، هرچه بیشتر معرفی و شفاف سازی گردد تا مؤدیان مالیاتی بیش از پیش از حقوق و تکالیف خود مطلع شده و از اثرات مثبت پرداخت مالیات آگاه شوند. این اطلاعات که از طریق توضیح و تفسیر مقررات و بخشنامه ها و رویه های جاری میسر می‌گردد موجب میشود تا مؤدیان به صورت داوطلبانه و بدون به‌کار بردن حربه های اجرایی مالیات خود را پرداخت نمایند و از سوی دیگر، مأموران مالیاتی راحت‌تر مالیات را به حیطه‌ی وصول در آورند تا اینکه مالیات در راه پیشرفت و آبادانی کشور به کار رود. اما به هر حال فرار از مالیات همیشه یکی از موضوعات بحث برانگیز است. و هنگام شناسایی این اقدام غیر قانونی جرایم مالیاتی سنگینی برای عاملان در نظر گرفته شده است. در این مقاله فرار مالیاتی را توضیح داده سپس نمونه هایی از فرار مالیاتی را ذکر کرده و مجازات متخلفان مالیاتی جرایم مالیاتی را معرفی میکنیم سپس دلایل و پیامدهای فرار مالیاتی را ذکر کرده و انواع جرایم مالیاتی، راهکارهای کاهش مالیات در مقابل فرار مالیاتی و راه‌های مقابله با فرار مالیاتی را برای شما توضیح می‌دهیم.
فهرست مطالب
۳ مجازات برای مجرمان فرار مالیاتی
۳.۱ مجازات فرار مالیاتی برای اشخاص حقیقی
۳.۲ مجازات فرار مالیاتی برای اشخاص حقوقی
۶ چه کسانی می‌توانند علیه مرتکبان اقامه دعوا و اعلام جرم کنند؟
۷.۳ جرایم مالیات بر ارزش افزوده
۹ راهکارهای کاهش مالیات در مقابل فرار مالیاتی
۱۰ راه‌های مقابله با فرار مالیاتی
فرار مالیاتی یعنی چه؟
فرار مالیاتی یک فعالیت غیرقانونی است که در آن شخص یا نهادی به عمد از پرداخت بدهی مالیاتی واقعی خودداری می کند. طبق ماده ۲۷۴ ق م م اگر فرد با قصد فرار از پرداخت مالیات و با آگاهی، مرتکب رفتارهای زیر شود، جرم فرار مالیاتی تحقق پیدا می‌کند و مرتکب یا مرتکبان حسب مورد، به مجازات محکوم می‌شوند:
- استناد به ترازنامه و حساب سود و زیان یا دفاتر اسناد و مدارکی که برای تشخیص مالیات ملاک عمل هست و برخلاف واقع تنظیم‌شده است.
- عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه و حساب سود و زیان برای سه سال متوالی (پشت سر هم).
- مخفی کردن فعالیت اقتصادی و درآمد خود.
- مانع شدن از دسترسی مأموران مالیاتی به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی خود یا اشخاص ثالث.
- عدم کسر یا وصول مالیات پرداخت کنندگان دیگر (در صورتی که ملزم به این کار باشد) و عدم انجام این وظیفه در مواعد مقرر قانونی.
- تنظیم معاملات و قراردادهای خود به نام دیگران یا تنطیم معاملات و قراردادهای دیگران به نام خود.
- استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر به قصد فرار مالیاتی.
مثالهایی از فرار مالیاتی
۱- مخفی کردن فعالیت اقتصادی و درآمد. به عنوان مثال هستند کسانی که بدون ثبت شرکت و عدم اظهار به اداره مالیات مشغول به فعالیت بوده و سالانه سودهای کلانی از طریق کسب وکار خود به دست می آورند ولی تکالیف قانونی خود را انجام نمی دهند.
۲- پنهان کردن مدارک و غیر قابل دسترس قراردادن اطلاعات درآمدی و اقتصادی خود و سایر افراد وابسته به آن فعالیت از دسترسی ممیزان مالیاتی. به عنوان مثال بعضی از شرکتها دو دفتره هستند و بخشی ازدرآمدهای خود به صورت پنهانی ثبت می کنند.
۳- ارائه مدارک و اسناد مالی غیر واقعی. به عنوان مثال بخشی از افراد که فاکتورهای هزینه ای غیر واقعی ساخته و در دفاتر ثبت میکنند تا درآمد واقعی خود را کاهش دهند.
۴- همکاری با سایر افراد در پنهان کردن میزان درآمد واقعی به عنوان مثال خرید و فروشی بین طرفین رخ میدهد که با توافق و برای اینکه مالیات عملکرد و ارزش افزوده را پرداخت نکنند از صدور فاکتور برای هم خودداری میکنند وپرداختها از طریق حسابهایی غیر از حساب شرکت انجام میشود.
۵- در نظرگرفتن کالای سالم به عنوان ضایعات و عدم ثبت فروش آن ها در دفاتر.
۶- ثبت خرید و فروش به نام افراد غیرواقعی. به عنوان مثال ثبت فاکتور برای خریدار و فروشنده با کد ملی و اسامی غیر واقعی.
۷-تنظیم فعالیت‌های خود طوری که گویا مشمول معافیت مالیاتی است.
۸- حساب سازی و ثبت فروش یا درآمد در حساب های بستانکاران، جاری شرکا و غیره.
۹- خارج کردن دارایی های مستهلک شده در زمان واگذاری یا انحلال به منظور کتمان درآمد و فروش آن ها.
۱۰- جایگزین کردن مواد اولیه ارزان قیمت به جای مواد گران قیمت.
مجازات برای مجرمان فرار مالیاتی
مجازات فرار مالیاتی برای اشخاص حقیقی با اشخاص حقوقی متفاوت است، این مجازات‌ها به شرح زیر است؛
مجازات فرار مالیاتی برای اشخاص حقیقی
حبس بیش از ۶ ماه تا ۲ سال، جزای نقدی بیش از دو میلیون تا ۸ میلیون تومان، شلاق از ۳۱ ضربه تا ۷۴ ضربه، محرومیت از حقوق اجتماعی برای بیش از ۶ ماه تا ۵ سال، انتشار حکم محکومیت قطعی در رسانه‌ها، پرداخت اصل مالیات به همراه جریمه‌های قانونی و جبران ضرر و زیان وارده به دولت.
مجازات فرار مالیاتی برای اشخاص حقوقی
ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی برای مدت ۶ ماه تا ۲ سال، ممنوعیت از صدور برخی اسناد تجاری همچنین برخی از اشخاص که موظف به گزارش دادن فرار مالیاتی هستند، اما این کار را انجام نمی‌دهند.
وقتی اشخاص حقوقی یعنی شرکتها و مؤسسات دست به فرار مالیاتی می‌زنند، در واقع یک شخص حقیقی که سمت مدیرعامل، کارمند یا هر سمت دیگری را در آن شرکت داشته است، این کار را انجام داده‌است. در این حالت علاوه بر این که آن شرکت به مجازات قانونی محکوم خواهد شد، برای این شخص نیز جداگانه مجازات تعیین میشود. نکته قابل توجه آن که در برخی موارد گزارش نکردن فرار مالیاتی هم جرم است.
طبق قانون اگر حسابرسان، حسابداران، مأموران مالیاتی و کارکنان بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری مطلع شوند که شخص یا اشخاصی مرتکب جرم فرار مالیاتی شده‌اند، اما آن را گزارش نکنند به ۶ ماه حبس، پرداخت ۲ میلیون تومان جزای نقدی، ۳۱ ضربه شلاق و محرومیت از حقوق اجتماعی برای مدت ۶ ماه محکوم خواهند شد. اشخاص عادی هم می‌توانند در صورت مواجه شدن با فرار مالیاتی آن را گزارش کنند، اما گزارش نکردن آن‌ها جرم نیست.
۸ دلیل فرار مالیاتی
در گزارشی که از سوی مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی ایران تهیه شده، ضمن اشاره به پیامدهای فرار مالیاتی، هشت عامل اصلی نقش‌آفرین در فرار مالیاتی نیز شناسایی شده‌اند که عبارتند از
- عدم تنوع پایه‌های مالیاتی و ترکیب نامناسب درآمدهای مالیاتی
- وجود معافیت‌های مالیاتی وسیع و متنوع
- تعدد، پیچیدگی و ابهام در قوانین، مقررات و فرآیندهای مالیاتی
- افزایش فساد و گستردگی بخش غیررسمی اقتصاد
- عدم اعتماد مردم به کارآیی و اثربخشی دولت
- فرهنگ مالیاتی ضعیف
- فقدان نظام جامع اطلاعات مالیاتی
- مشکلات ساختار اقتصاد
پیامدهای فرار مالیاتی
فرار مالیاتی واقعیتی است که پیامدهای نامطلوبی برای اقتصاد کشورها دارد. در این متن به ۵ پیامد فرار مالیاتی اشاره شده‌است:
- کاهش درآمدهای دولت و تنزل توان آن در ارائه کالا و خدمات عمومی مانند بهداشت، آموزش و پرورش، امنیت، انرژی، احداث و توسعه راه‌ها و پل‌ها و… .
- توزیع نامناسب درآمدها و افزایش شکاف طبقاتی در جامعه.
- خنثی شدن ابزارها و اهرم‌های کنترلی و نظارتی دولت در مسیر دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی و در نتیجه تضعیف رشد اقتصاد و کاهش رفاه عمومی.
- تضعیف امنیت اقتصادی مورد نیاز برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری.
- ایجاد شکاف مالیاتی، ناکارآمد کردن نظام مالیاتی و کاهش تمایل شهروندان به پرداخت مالیات.
چه کسانی می‌توانند علیه مرتکبان اقامه دعوا و اعلام جرم کنند؟
اعلام جرائم و اقامه دعوا علیه مرتکبان جرائم مزبور نزد مراجع قضایی از طریق دادستانی انتظامی مالیاتی و سایر مراجع قانونی صورت می‌گیرد.
جرائم مالیاتی
در ذیل برخی از جرایم مالیاتی که مهم و مورد استفاده می باشد را ذکر می نماییم:
جرایم مالیات مستقیم
۱- عدم ارایه اظهارنامه توسط مودی ۱۰ درصد مالیات متعلقه
۲- کتمان درآمد یا ابراز هزینه های غیر واقعی و غیر قابل قبول ۳۰ درصد مالیات متعلقه و غیر قابل بخشش
۳- عدم تسلیم اظهارنامه توسط اشخاص حقوقی و مودیانی که ملزم به نگهداری دفاتر روزنامه و کل و درآمد و هزینه هستند ۳۰ درصد مالیات متعلقه و غیر قابل بخشش
۴- مودی در صورت ارائه اظهار نامه و ابلاغ برگ تشخیص در صورت عدم پرداخت یا دیرکرد در پرداخت در زمان تعیین شده به ۲.۵٪ درصد مبلغ مندرج در برگ تشخیص به ازای هر ماه جریمه می گردند.
جرایم مالیات حقوق
۱- عدم ارائه لیست حقوق در موعد مقرر یا ارائه با تاخیر آن معادل ۲ درصد کل حقوق پرداختی
۲- عدم پرداخت به موقع مالیات حقوق یا تاخیر آن معادل ۲۰ درصد مالیات پرداخت نشده
جرایم مالیات بر ارزش افزوده
۱- عدم ثبت نام مؤدیان در مهلت مقرر. معادل هفتاد و پنج درصد (۷۵%) مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نام یا شناسایی حسب مورد
۲- عدم صدور صورتحساب معادل یک برابر مالیات متعلق
۳-عدم درج صحیح قیمت در صورتحساب معادل یک برابر مابه التفاوت مالیات متعلق
۴- عدم درج و تکمیل اطلاعات صورتحساب طبق نمونه اعلام شده معادل بیست و پنج درصد (۲۵%) مالیات متعلق
۵- عدم تسلیم اظهار نامه از تاریخ ثبت نام یا شناسایی به بعد حسب مورد معادل پنجاه درصد(۵۰%) مالیات متعلق
۶- عدم ارائه دفاتر یا اسناد و مدارک حسب مورد معادل بیست و پنج درصد ( ۲۵%) مالیات متعلق
۷- تأخیر در پرداخت مالیاتهای موضوع این قانون در موعد مقرر ، موجب تعلق جریمه ای به میزان دو درصد (۲%) در ماه ، نسبت به مالیات پرداخت نشده و مدت تأخیر خواهد بود.
۸- در صورتی که مالیات و عوارض متعلق پرداخت نگردیده و یا کمتر از میزان مقرر پرداخت شده باشد، علاوه بر پرداخت وجه معادل مالیات و عوارض و یا مابه التفاوت موارد مذکور ، مشمول جریمه ای به میزان دو درصد (۲%) در ماه ، نسبت به مالیات و عوارض پرداخت نشده و مدت تأخیر می باشد . جریمه مذکور غیر قابل بخشودگی است.
جدول جرایم مالیاتی
| منبع | شرح | میزان جریمه |
| مالیات بر ارزش افزوده | عدم ثبت نام مؤدیان در مهلت مقرر | معادل (۷۵%) مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نام یا شناسایی حسب مورد |
| مالیات بر ارزش افزوده | عدم درج و تکمیل اطلاعات صورتحساب طبق نمونه اعلام شده | معادل بیست و پنج درصد (۲۵%) مالیات متعلق |
| مالیات مستقیم | عدم تسلیم اظهار نامه از تاریخ ثبت نام یا شناسایی به بعد حسب مورد | معادل پنجاه درصد(۵۰%) مالیات متعلق |
| مالیات مستقیم | عدم ارائه دفاتر یا اسناد و مدارک حسب مورد | معادل بیست و پنج درصد ( ۲۵%) مالیات متعلق |
| مالیات مستقیم | پرداخت مالیات پس از سررسید مقرر | به ازای هر ماه ۲.۵% مالیات |
| مالیات مستقیم | عدم تسلیم اظهارنامه | ۳۰%مالیات متعلق (غیرقابل بخشودگی) |
| مالیات مستقیم | کتمان درآمد یا ابراز هزینه های غیرواقعی در اظهارنامه تسلیمی | ۳۰%مالیات متعلق به درآمد کتمان شده یا هزینه غیرواقعی (غیرقابل بخشودگی) |
| مالیات مستقیم | عدم ارائه گزارش حسابرسی مالی موضوع ماده ۲۷۲ ق م م در مهلت مقرر | ۲۰٪مالیات متعلق |
| مالیات مستقیم | تأخیر در پرداخت مالیاتهای موضوع این قانون در موعد مقرر | موجب تعلق جریمه ای به میزان دو درصد (۲%) در ماه ، نسبت به مالیات پرداخت نشده و مدت تأخیر خواهد بود |
| مالیات حقوق | عدم تسلیم فهرست دریافت کنندگان حقوق در مهلت مقرر | ۲%حقوق پرداختی |
| مالیات حقوق | عدم پرداخت مالیات حقوق و مالیات تکلیفی (موضوع تبصره ۹ ماده ۵۳ُ تبصره ۲ ماده ۱۰۳ و ماده ۱۰۷ در مهلت مقرر | ۱۰%مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر و ۲.۵%مالیات به ازای هرماه تاخیر از سررسید پرداخت |
| مالیات بر ارزش افزوده | عدم صدور صورتحساب یا عدم درج شماره اقتصادی خود و طرف معامله یا استفاده از شماره اقتصادی خود برای معاملات دیگران یا شماره اقتصادی دیگران برای معاملات خود | ۲%مبلغ مورد معامله |
| مالیات بر ارزش افزوده | عدم درج صحیح قیمت در صورتحساب | معادل یک برابر مابه التفاوت مالیات متعلق |
| مالیات بر ارزش افزوده | عدم ارائه فهرست معاملات انجام شده و قراردادها در سامانه مربوط در مهلت مقرر (موضوع ماده ۱۶۹ ق م م) | ۱%مبلغ مورد معامله |
راهکارهای کاهش مالیات در مقابل فرار مالیاتی
راه‌های مقابله با فرار مالیاتی
قانون‌گذاران برای افزایش شفافیت اقتصادی و مبارزه با تخلفاتی مثل پولشویی، فرار مالیاتی و غیره به سازوکارهای جدیدی روی آورده اند. یکی از این سازوکارها که در همه کشورهای دنیا به شیوه کم و بیش یکسانی از آن برای افزایش شفافیت اقتصادی استفاده میشود، ضرورت اخذ کد و شناسه ویژهای برای فعالان اقتصادی است که به عناوینی چون کد اقتصادی، کد مالیاتی، کد شناسایی مالیاتی و غیره معروف است.
(منبع :سایت پرشین حساب)
