دوستان و همراهان همیشگی دکتر حساب سلام. قصد داریم در این مقاله شما رو با مالیات خرید و فروش سهام و قوانین و معافیت‌های این حوزه آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
۱ دسته‌بندی افراد فعال در بورس
۲ سرمایه‌گذاران در بورس و مالیات متعلق به آنها
۳ شرکت‌های کارگزاری بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و مالیات متعلق به آنها
۴ شرکت‌های سرمایه‌پذیر و مالیات متعلق به آنها
دسته‌بندی افراد فعال در بورس
افرادی که در بورس فعالیت می‌کنند و مشمول مبحث مالیات خرید و فروش سهام هستند، به طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- دسته اول افرادی که در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند
- دسته دوم شرکت‌های کارگزاری و صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند
- دسته سوم شرکت‌های سرمایه‌پذیر هستند
سرمایه‌گذاران در بورس و مالیات متعلق به آنها
هر شخصی (حقیقی یا حقوقی) که با هدف کسب درآمد و یا کمک به راه‌اندازی یک کسب و کار، پول خود را به کسی یا جایی می‌سپارد، سرمایه‌گذار نامیده می‌شود. سرمایه‌گذاری انواع مختلفی دارد مانند خرید سهام یا اوراق بهادار و موارد دیگر که از بحث این مقاله خارج است. ما در این مقاله قصد داریم مالیات خرید و فروش سهام و همچنین مالیات سهامداران بورس را به طور ویژه مورد بررسی قرار دهیم.
مالیات خرید سهام یا اوراق بهادار برای سرمایه‌گذار
در هنگام خرید سهام هیچ مالیاتی برای سرمایه‌گذار در نظر گرفته نمی‌شود. دلیل این مسئله علاوه‌بر ترغیب سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در شرکت‌های سهامی و رشد و بهبود فضای کسب و کار، پرداخت مالیات نقل و انتقال از سوی فروشنده سهام نیز می‌‌باشد.
مالیات از محل درآمد حاصل از سود سهام یا اوراق بهادار
بر اساس قانون، سود حاصل از سرمایه‌گذاری در بورس، خرید سهام یا اوراق بهادار از پرداخت مالیات معاف است:
- سود سهام و سهام‌الشرکه دریافتی از شرکت‌های سرمایه‌پذیر مشمول مالیات نخواهد بود. (تبصره ۴ ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم) زیرا شرکت‌های سهامی پیش از تقسیم سود سرمایه‌گذاران، مالیات آن را پرداخت کرده‌اند؛ در نتیجه اخذ مالیات از سهامداران، دریافت مالیات مضاعف خواهد بود.
- همچنین سود و جوایز متعلق به اوراق مشارکت معاف از مالیات می‌باشند. (ماده ۱۴۵ قانون مالیات‌های مستقیم)
مالیات نقل و انتقال سهام
سازمان امور مالیاتی، به ازای هر نقل و انتقال (فروش) سهام و حق تقدم سهام شرکت‌ها در بورس، مالیات مقطوعی به میزان ۰/۵% (نیم درصد) ارزش فروش سهام و حق تقدم دریافت می‌کند. (ماده ۱۴۳ مکرر ق.م.م)
نکته۱: پرداخت مالیات نقل و انتقال، به عهده واگذار کننده سهام است.
نکته۲: از آنجا که مالیات نقل و انتقال سهام یا سایر هزینه‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری در سهام با نرخ مقطوع محاسبه می‌شود، این هزینه‌ها به عنوان هزینه‌های قابل قبول مالیاتی در محاسبه درآمدهای مشمول مالیات منظور نخواهد شد.
این موضوع مخصوصا برای اشخاص حقوقی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دلیل این مسئله در بخش تسهیلاتی است که شرکت دریافت می‌کند؛ نحوه ورود و استفاده از این تسهیلات باید شرایط خاصی داشته باشد تا هزینه‌های آن مورد قبول قرار گیرد. به همین خاطر اگر سازمان امور مالیاتی پس از ردیابی این تسهیلات مدارکی برای خرید سهام و افزایش سرمایه شرکت از تسهیلات دریافتی بیابد، بلافاصله بخشی از هزینه مالی شرکت را برگشت می‌دهد. به عبارت دیگر ورود سهام شرکت‌ها در دارایی‌های معاف از مالیات یا با نرخ مقطوع مالیاتی اشخاص حقوقی، ممنوع است.
مالیات بر سهام اشخاص متوفی
همان‌طور که می‌دانید از اموال و دارایی‌های شخص متوفی مالیات بر ارث دریافت می‌شود. بر این اساس
۱- نسبت به سپرده‌های بانکی، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار و سودهای متعلق به آنها و همچنین سود سهام و سهم‌الشرکه تا تاریخ ثبت انتقال به نام وراث و یا پرداخت و تحویل به آنها مالیاتی به نرخ ۳% دریافت می‌شود.
۲- نسبت به اصل سهام و سهم‌الشرکه و حق تقدم آنها مالیاتی با نرخ ۱/۵ برابر نرخ مذکور در ماده ۱۴۳ مکرر (نرخ این ماده ۰/۵ درصد است)، در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث دریافت می‌شود.
کارمزد را با مالیات اشتباه نگیرید!
سرمایه‌گذار باید در هنگام خرید یا فروش سهام برای هر معامله (خرید یا فروش به صورت جداگانه) حدود ۰/۵% (نیم درصد) ارزش معامله را به عنوان کارمزد پرداخت نماید. این مبلغ مالیات خرید و فروش سهام نیست! بلکه هزینه‌ای است که شما بابت انجام معامله خود به شرکت کارگزاری می‌پردازید. در واقع شما برای خرید و فروش سهام تنها برابر با ۰/۵% ارزش معامله خود مالیات می‌پردازید؛ که این مبلغ از میزان کارمزد پرداختی شما نیز کمتر است.
نکته: کارمزد و مالیات برای تمامی اوراق بهادار برابر نیست و هر برگ بهادار نرخ خاص خود را دارد.
شرکت‌های کارگزاری بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و مالیات متعلق به آنها
شرکت‌های کارگزاری بورس: شرکت‌های رسمی واسطه‌ای هستند که زمینه‌های لازم برای معاملات راحت‌تر، یا انجام سایر فعالیت‌های اقتصادی را برای خریدار یا فروشنده فراهم می‌کنند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری: موسساتی هستند که به مدیریت وجوه سرمایه‌گذاران می‌پردازند. در حقیقت این صندوق‌ها وجوه سرمایه‌گذاران را جمع‌آوری می‌کنند؛ و با آگاهی از شرایط موجود در بازار، امکان سرمایه‌گذاری(حتی با مبالغ کم) در سهام شرکت‌ها، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار را برای آنان فراهم می‌کنند.
این شرکت‌ها یا صندوق‌ها در ازای خدماتی که انجام می‌دهند، از سرمایه‌گذاران کارمزد دریافت می‌کنند.
معافیت‌های کارگزاران بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری
۱– نقل و انتقال اوراق بهادار برای کارگزاران یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای مجوز از سازمان بورس اوراق بهادار در بورس از پرداخت مالیات مقطوع نیم درصد معاف است. (تبصره ۵ ماده ۱۴۳ مکرر ق.م.م)
۲– ثبت خرید و فروش عرضه‌کنندگان و خریداران اوراق بهادار در دفاتر یا شناسایی درآمد از آن محل برای کارگزاران موضوعیت ندارد. (بخشنامه ۲۳۰/۳۶۳۱۳/د سازمان امور مالیاتی)
۳– تمامی درآمدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری از بابت نقل و انتقال یا صدور و ابطال اوراق بهادار در چهارچوب قوانین جمهوری اسلامی ایران، از پرداخت مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند. (تبصره ۱ ماده ۱۴۳ مکرر ق.م.م)
۴– با توجه به نوسانات موجود در بازارهای سرمایه‌ای، سازمان امور مالیاتی بر اساس بخشنامه‌ای اعلام نموده:
- درآمدهای ناشی از تعدیل ارزش سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار
- تعدیل کارمزد ناشی از کاهش مزد دریافتی توسط کارگزاران
- سود سهام ناشی از تفاوت بین ارزش اسمی و ارزش تنزیل شده سود سهام تحقق یافته و پرداخت نشده
- درآمد ناشی از تفاوت بین ارزش اسمی و ارزش تنزیل شده سود سپرده بانکی و اوراق بهادار ثابت
مشمول مالیات نخواهند بود. (بخشنامه ۱۷۷/۹۷/۲۰۰ سازمان امور مالیاتی)
۵– نهاد واسط از پرداخت هرگونه مالیات و عوارض نقل و انتقال و مالیات بر درآمد دارایی‌هایی که تامین مالی آن از طریق انتشار اوراق بهادار به عموم صورت می‌گیرد، معاف است. در واقع وجوه دریافتی از انتشار اوراق بهادار در حساب خاصی متمرکز شده؛ هرگونه برداشت از این حساب باید تحت نظارت و تایید سازمان باشد. (بخشنامه ۷۳۵۱۶/۲۰۰ سازمان امور مالیاتی)
۶– سود و کارمزد پرداختی یا تخصیصی اوراق بهادار به شرط آن که این اوراق نزد سازمان امور مالیاتی ثبت شده باشد، جزء هزینه‌های قابل قبول برای تشخیص درآمد مشمول مالیات ناشران این اوراق محسوب می‌شود. (تبصره ۲ ماده ۱۴۳ مکرر ق.م.م)
نکته: سود سهام و سهام‌الشرکه شرکت‌ها و سود سرمایه‌گذاری صندوق‌ها در این گروه قرار نمی‌گیرد.
مالیات متعلق به کارگزاران بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری
شرکت‌های کارگزاری بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز مانند سایر اشخاص حقوقی باید نسبت به تشکیل پرونده و انجام تکالیف مالیاتی به ویژه ارائه اظهارنامه عملکرد خود اقدام نمایند. در واقع شرکت‌های واسط (شرکت‌های کارگزاری بورس و یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری) تنها از پرداخت مالیات خرید و فروش سهام یا سایر مواردی که آنها وظیفه نقل و انتقال آن را به عهده دارند، معاف هستند؛ و فعالیت‌های اقتصادی خود شرکت بر اساس قانون مالیات برای اشخاص حقوقی، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
شرکت‌های سرمایه‌پذیر و مالیات متعلق به آنها
شرکت‌های سرمایه‌پذیر: شرکت‌هایی که جهت تهیه سرمایه برای انجام فعالیت‌های خود بخشی از سهام خود را تحت شرایط خاصی به سرمایه‌گذاران می‌فروشند. این شرکت‌ها که سهامی عام نامیده می‌شوند، بیش از ۵۱% از سهامشان در دست عموم مردم است.
بخشودگی‌های متعلق به شرکت‌های سرمایه‌پذیر
سازمان امور مالیاتی با در نظر گرفتن تسهیلاتی به حمایت از شرکت‌های سهامی عام پرداخته است. از آن جمله:
۱- بر اساس ماده ۱۴۳ قانون مالیات‌های مستقیم
- معادل ۱۰% مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس‌های کالایی پذیرفته شده و به فروش می‌رسد.
- معادل ۱۰% مالیات بر درآمد شرکت‌هایی که سهام آنها برای بورس پذیرفته می‌شود.
- معادل ۵% مالیات بر درآمد شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بازار خارج از بورس پذیرفته می‌شود.
از سال پذیرش تا سالی که در فهرست شرکت‌های پذیرفته شده در این بورس‌ها یا بازارها (بورس یا بازار داخلی یا خارجی) قرار دارند، با تایید سازمان امور مالیاتی بخشوده می‌شود.
۲- شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بورس پذیرفته می‌شود، در صورتی که در پایان دوره مالی به تایید سازمان امور مالیاتی بیش از ۲۰% سهام شناور آزاد داشته باشند، معادل ۲ برابر معافیت‌های فوق، مشمول بخشودگی مالیات می‌شوند.
مالیات متعلق به سهام شرکت‌های سهامی عام
۱- در شرکت‌های سهامی پذیرفته شده در بورس، اندوخته صرف سهام مشمول مالیات به نرخ ۰/۵% خواهد بود. شرکت‌ها موظفند تا پایان ماه بعد از تاریخ ثبت افزایش سرمایه، آن را به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کنند. (تبصره ۱ ماده ۱۴۳ ق.م.م)
۲- همان‌طور که اشاره شد برای نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام شرکت‌ها، فروشنده شخص حقیقی باشد یا شخصیت حقوقی، مالیات مقطوعی با نرخ ۰/۵% ارزش فروش از فروشنده سهام دریافت می‌شود. (ماده ۱۴۳ مکرر ق.م.م)
۳- درآمد حاصل از فروش دارایی به نهاد واسط (کارگزار یا صندوق سرمایه‌گذاری) برای تامین مالی از طریق عرضه عمومی اوراق بهادار معاف از مالیات بوده؛ به نقل و انتقال آن هیچ‌گونه مالیات و عوارضی تعلق نمی‌گیرد. اما هزینه استهلاک ناشی از افزایش دارایی در خرید مجدد همان دارایی توسط فروشنده، جزء هزینه‌های قابل قبول مالیاتی نخواهد بود. (بخشنامه ۱۷۷/۹۷/۲۰۰ سازمان امور مالیاتی)
دقت کنید موارد فوق تنها برای سهام عرضه شده شرکت‌های سهامی عام صادق است؛ و این شرکت‌ها طبق قانون باید به انجام تکالیف مالیاتی برای کلیه فعالیت‌های اقتصادی خود، به عنوان اشخاص حقوقی اقدام نمایند.
کلام پایانی
در کشوری زندگی می‌کنیم که لحظه به لحظه ارزش نقدینگی ما کم و کمتر می‌شود؛ بهترین راه برای نجات حاصل دسترنج‌مان سرمایه‌گذاری این نقدینگی‌هاست. در این مقاله سعی کردیم شما را قوانین مالیاتی مربوط به بخش‌های مختلف سرمایه‌گذاری در بورس و اوراق بهادار از جمله مالیات سهامداران بورس آشنا کنیم تا با آگاهی نسبت به سرمایه‌گذاری یا انجام فعالیت‌های مرتبط با آن اقدام نمایید.
