آموزش حسابرسی
مطابق «بیانیه مفاهیم بنیادی حسابرسی» که توسط «انجمن حسابداری آمریکا» منتشرشده است، حسابرسی عبارت است از «فرایندی بسامان به شکل جمع‌آوری و ارزیابی بی‌طرفانه شواهد درباره ادعاهای مربوط به فعالیت ها و وقایع اقتصادی، برای تعیین میزان انطباق این ادعاها با معیارهای از پیش تعیین‌شده و گزارش نتایج به اشخاص ذی‌نفع». به‌طور ساده حسابرسی فرایندی است که در آن اسناد، صورت ها و معاملات مالی یک مجموعه موردبررسی و صحت سنجی قرار می‌گیرد و در انتها نتایج این بررسی در قالب یک گزارش به ذینفعان و کسانی که درخواست حسابرسی داده‌اند ارائه می‌شود. بر همین اساس در حسابرسی اسناد مالی ثبت‌شده در حسابداری یک شرکت، مورد واکاوی قرار می‌گیرد تا هرگونه خطا یا تقلب در آن کشف شده و از بروز فساد در سیستم جلوگیری شود.
حسابرسی بر مبنای استانداردهایی انجام می‌شود که توسط یک موسسه بالادستی ابلاغ می‌شود. از همین رو، در فرایند حسابرسی اسناد مالی از جهت انطباق آن ها با استانداردهای حسابداری مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرند. به طور خلاصه همانطور که گفته شد، حسابرسی فرایندی است جهت تائید و یا رد صحت اطلاعات و گزارش های مالی یک شرکت
حسابرس کیست
حسابرس کسی است که مسئولیت حسابرسی صورت ها و اسناد مالی یک کسب‌وکار را بر عهده می‌گیرد. به‌طور طبیعی حسابرس باید مستقل از مجموعه تحت حسابرسی بوده و با بخش حسابداری و مالی شرکت و افراد شاغل در آن رابطه نداشته و منافع مشترک نداشته باشد. یک حسابرس باید تحصیلات حسابداری داشته و به صورت تخصصی در شاخه حسابرسی دانش و تجربه داشته باشد. تسلط به اصول و استانداردهای حسابداری (علاوه بر استانداردهای حسابرسی) از دیگر ویژگی هایی است که یک حسابرس باید دارا باشد.
در غالب نقاط دنیا برای تبدیل‌شدن به یک حسابرس، باید از سازمان یا نهادی مشخص گواهینامه صلاحیت دریافت کرد. بدیهی است درصورتی‌که یک حسابرس در کار خود تخلفی انجام دهد، علاوه بر ابطال این گواهینامه، با توجه به حساسیت کار، معمولاً مجازات سنگینی هم‌ردیف متهم اصلی برای او در نظر می‌گیرند.
انواع حسابرسی
حسابرسی انواع گوناگون دارد و مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- حسابرسی صورتهای مالی
- حسابرسی رعایتی
- حسابرسی عملیاتی
- حسابرسی قانونی
- حسابرسی داخلی
- حسابرسی صورتهای مالی
هر گاه از حسابرسی بدون قید و شرط اضافی یاد شود، منظور همان «حسابرسی صورتهای مالی» یا به اختصار «حسابرسی مالی» است. هدف اصلی این حسابرسی اعتباردهی به صورتهای مالی است. منظور از اعتباردهی، اظهار عقیده یا قضاوت شخص یا اشخاص مستقل و ذی‌صلاح نسبت به مطابقت تمامی جنبه‌های با اهمیت ادعاهای منعکس در صورتهای مالی با معیارهای تعیین شده یعنی اصول حسابداری است. البته چنین اظهار نظر یا قضاوتی باید مبتنی بر شواهد معتبر و کافی باشد.
- حسابرسی رعایت ، تعیین میزان رعایت احکام، سیاست‌ها، پیمان‌ها، قوانین و مقررات دولتی و کنترل‌های داخلی توسط شرکت‌های مورد رسیدگی است. برای مثال، شرکت‌ها می‌توانند تعیین میزان رعایت احکام و سیاستهای داخلی توسط بخش‌های مختلف سازمان را از حسابرسان خود درخواست نمایند. مثال دیگر، حسابرسی اظهارنامه‌های مالیاتی اشخاص یا شرکت‌ها توسط ممیزان سازمان امور مالیاتی کشور جهت تعیین میزان رعایت قانون مالیات‌ها است.
- حسابرسی عملیاتی
تعریف حسابرسی عملیاتی از دیدگاه کمیتهٔ ویژهٔ حسابرسی عملیاتی و مدیریت (وابسته به انجمن حسابداران رسمی آمریکا) البته با اندکی دخل و تصرف به شرح زیر است: حسابرسی عملیاتی عبارت است از بررسی بسامان فعالیتهای سازمان یا بخش معینی از آن در ارتباط با اهداف تعیین شده. هدف اصلی حسابرسی عملیاتی، ارزیابی رعایتِ «صرفه اقتصادی» هنگام تهیه منابع و ارزیابی «کارایی» عملیات هنگام استفاده از منابع و «اثربخشیِ» عملیات برای نیل به اهداف از قبل تعیین شده، تشخیص فرصت‌های بهبود عملیات و ارائه پیشنهادهای اصلاحی به مدیران سازمان است.
ارزیابی صرفه اقتصادی، کارایی و اثربخشی سیستم حسابداری کامپیوتری یک شرکت و ارائه پیشنهادهای اصلاحی، نمونه‌ای از حسابرسی عملیاتی است. در این نوع از حسابرسی، معیار مورد استفاده برای ارزیابی ادعاهای مدیریت با معیار مورد نظر در حسابرسی صورتهای مالی متفاوت است. به همین دلیل در مقایسه با حسابرسی صورتهای مالی و حسابرسی رعایت، حسابرسی عملیاتی با مسایل و چالش‌های دیگری نیز مواجه است؛ زیرا در این زمینه حسابرسان باید به شناسایی یا تعریف اهداف و معیارهای قابل اندازه‌گیری بپردازند تا بتوانند به کمک آن اثربخشی و کارایی عملیات را ارزیابی کنند.
* حسابرسی قانونی
در سالهای اخیر، دعوت از حسابرسان برای ارائه خدمات «حسابرسی قانونی» (Forensic Audit) به ویژه هنگام بروز اختلافات مالی، گسترش فزاینده‌ای یافته‌است. حسابرسی قانونی در واقع مشابه خدمت پزشکان در امر «پزشکی قانونی» است. برخی از مواردی که اجرای حسابرسی قانونی می‌تواند ضرورت یابد به شرح زیر است:
- تقلب‌های تجاری یا کارکنان شرکت‌ها؛
- خسارت‌های تجاری – اقتصادی؛
- اختلاف بین سهامداران یا شرکا.
- حسابرسی داخلی
حسابرسی داخلی طبق بیانیهٔ حرفه‌ایی انجمن حسابرسان داخلی بدین صورت تعریف شده‌است: حسابرسی داخلی، واحد ارزیابی مستقلی است که جهت آزمون و ارزیابی فعالیتهای سازمان در داخل سازمان ایجاد می‌شود.
** علاوه بر طبقه بندی فوق انواع دیگری از حسابرسی هم وجود دارد که به شرح زیر است:
- حسابرسی داخلی
- حسابرسی ضمنی
- حسابرسی مدیریت (عملکرد مدیریت )
انواع حسابرسی ها می توانند به شرح زیر هم طبقه بندی شوند. البته دلیل تقسیم بندی انواع حسابرسی دلایل و منطق زیر هم می تواند باشد:
- از نظر سازمانی : به حسابرسی داخلی و مستقل تقسیم بندی می شوند.
- از نظردلیل ارجاع کار : به حسابرسی الزامی (به موجب قانون) و حسابرسی اختیاری (به درخواست صاحب کار) تقسیم بندی می شوند
- از نظر حدود رسیدگی : به حسابرسی کامل (حسابرسی کلیه حساب ها و عملیات مالی) و حسابرسی محدود (حسابرسی ویژه یا حسابرسی برخی از حساب ها یا عمالیات مالی محدود) طبقه بندی می شوند.
- از نظر زمان انجام کار : به حسابرسی نهایی (حسابرسی بعد از بستن حساب ها و ارائه صورت های مالی، حسابرسی بعد از پایان سال مالی شرکت ها، حسابرسی اثباتی) و حسابرسی ضمنی یا مداوم (در طول سال مالی) به طور پیوسته طبقه بندی می شوند.
حسابرسی صورت های مالی ( حسابرسی مستقل )
حسابرسی مالی فرایند بررسی سوابق مالی یک سازمان (یا افراد) برای تعیین صحت و مطابقت آنها با قوانین موجود (از جمله استانداردهای حسابداری پذیرفته شده)، مقررات و قوانین است.
حسابرسی صورت های مالی یعنی بررسی گزارش مالی یک سازمان توسط شخصی مستقل از آن سازمان همانطور که در گزارش سالانه ارائه شده است . گزارش مالی شامل ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت تغییرات در حقوق صاحبان سهام، صورت جریان وجوه نقد و یادداشت های حاوی خلاصه ای از سیاست های حسابداری مهم و سایر یادداشت های توضیحی است.
هدف از حسابرسی این است که دیدگاهی در مورد اینکه آیا اطلاعات ارائه شده در گزارش مالی، به طور کلی، وضعیت مالی سازمان را در یک تاریخ معین منعکس می کند، به عنوان مثال:
- آیا جزئیات مالکیت و بدهی های سازمان به درستی در ترازنامه ثبت شده است؟
- آیا سود یا زیان به درستی ارزیابی می شود؟
هنگام بررسی گزارش مالی، حسابرسان باید از استانداردهای حسابرسی که توسط یک نهاد دولتی تعیین شده است پیروی کنند. هنگامی که حسابرسان کار خود را به پایان رساندند، یک گزارش حسابرسی می نویسند، در مورد آنچه انجام داده اند توضیح می دهند و نظری از کار خود ارائه می دهند.معمولا این اظهارنظر به صورت مقبول، مشروط، مردود و یا عدم اظهارنظر می باشد.
هدف اصلی حسابرسی صورت های مالی، اعتباردهی به صورتهای مالی است. منظور از اعتباردهی، اظهار نظر حسابرسان نسبت به مطابقت تمامی جنبه‌های با اهمیت ادعاهای منعکس در صورتهای مالی بر اساس استاندارد های حسابداری می باشد.
حسابرسی رعایت
هدف از حسابرسی رعایت، تعیین میزان رعایت احکام، سیاست‌ها، پیمان‌ها، قوانین و مقررات دولتی و کنترل‌های داخلی توسط شرکت‌های مورد رسیدگی است.
انجام حسابرسی طرحهای عمرانی نمونه ای از حسابرسی رعایت می باشد که در آن حسابرسان به دنبال میزان رعایت احکام و سیاستهای قانونی از جمله قانون محاسبات عمومی، شرایط عمومی پیمان، قانون مناقصات و سایر موارد می باشد.
رسیدگی ممیزان مالیاتی به اظهارنامه های مالیاتی، رسیدگی ذی حسابان و حسابرسان دیوان محاسبات کشور به قوانین مالی و بودجه شرکت ها و موسسات دولتی، رسیدگی بانک ها توسط اداره بازرسی نمونه هایی دیگر از حسابرسی رعایت می باشند که رعایت شدن یا نشدن قوانین و مقررات را مورد بررسی قرار می دهند.
حسابرسی رعایت می تواند به طور یک پروژه مجزا و یا همراه با حسابرسی صورت های مالی انجام شود
حسابرسی عملیاتی
حسابرسی عملیاتی به بررسی قسمت های خاصی از سازمان به منظور ارزیابی نحوه عمل آنها صورت می گیرد.
حسابرسی عملیاتی، عبارت است از بررسی و ارزیابی میزان رعایت صرفه ی اقتصادی در زمان تهیه ی منابع و ارزیابی میزان کارایی در زمان استفاده از منابع و اثربخشی عملیات برای دستیابی به اهداف تعیین شده ی سازمان جهت ارائه ی پیشنهادات اصلاحی به مدیران سازمان می باشد.
به عبارت دیگر حسابرسی عملیاتی فرآیند منظم و سیستماتیک ارزیابی اثربخشی (میزان موفقیت رسیدن به هدف های تعیین شده)، ارزیابی کارایی (میزان موفقیت در بهترین استفاده از منابع موجود که به نوعی نتایج ستاده با توجه به داده است) و بررسی صرفه اقتصادی عمالیات سازمان و گزارش نتایج ارزیابی همراه با پیشنهاد های عملی به مدیریت، در راستای بهبود عملیات می باشد.
حسابرسی عملیاتی به خاطر اینکه دارای استانداردهای پذیرفته شده و یا مقررات و الزامات قانونی نیست، در مقایسه با حسابرسی مستقل و رعایت، مستلزم قضاوت بیشتری است
حسابرسی داخلی
حسابرسی داخلی معمولاً در داخل انجام می شود و بر ارزیابی فرایندها، ارزیابی های کنترل، ایمنی دارایی ها و رعایت قوانین تمرکز دارد. این برنامه برای بهبود عملکرد یک سازمان و ارزش افزوده به شرکت طراحی شده است. رهبر تجاری این تمرین را آغاز می کند، سپس توسط یک تیم حسابرسی انجام می شود. محدوده حسابرسی توسط مدیران با مجوز معادل یا کمیته حسابرسی تعیین می شود.
گزارش حسابرسی داخلی برای تیم های مدیریتی صادر می شود. نتایج بهبود کنترل های داخلی را تسهیل می کند و باعث ایجاد تغییرات مدیریتی می شود. فرض کنید شرکتی حسابرس داخلی ندارد. در این صورت، لازم است حسابرسانی مشاور وارد شوند که حسابرسی های داخلی را بر اساس استانداردهای شرکت خاص انجام می دهند و نه روشها و استانداردهای جداگانه.
حسابرسان داخلی به عنوان کارکنان داخلی برای بررسی سوابق و کمک به بهبود فرایندهای داخلی مانند عملیات، کنترل های داخلی، مدیریت ریسک و حاکمیت برای سازمان کار می کنند.
به عبارت دیگر هدف اصلی حسابرسی داخلی، بازرسی و ارزیابی موثر بودن نحوه انجام شدن وظایف محول به واحدهای مختلف شرکت است.
رسیدگی حسابرسان داخلی را اغلب حسابرسی عملیاتی می نامند. زیرا هدف آن تعیین تاثیر رویه ها و روش های موجود بر کارایی عملیات واحد تجاری است. حسابرسان داخلی به بررسی کنترل های داخلی حسابداری و اداری می پردازند و نتایج یافته های خود را همراه با پیشنهادات اصلاحی یه مدیریت گزارش می دهند.
حسابرسی داخلی از نظر اجرای عملیات مشابه کار حسابرسان مستقل است اما از نظر هدف و استقلال، شرایط حسابرسان مستقل را ندارند. حسابرسی داخلی نوین علاوه بر کارایی می تواند اثربخشی و صرفه اقتصادی واحد های تجاری هم بررسی و گزارش کند.
حسابرسی ضمنی
عبارت است از حسابرسی ضمن سال (که معمولا در طول دوره مالی و قبل از پایان سال مالی و بستن حساب ها و بعضا هم به دلیل شرایط کار در پایان دوره مالی) که توسط حسابرسان مستقل صورت می گیرد. هدف این حسابرسی ارزیابی سیستم کنترل داخلی واحد تجاری می باشد.
حسابرسان مستقل بعد از حسابرسی ضمنی نکات ضعف سیستم کنترل داخلی و سیستم های حسابداری را همراه با پیشنهادات اصلاحی به هیئت مدیره شرکت طی نامه ای به نام نامه مدیریت اطلاع می دهند. این گزارش می تواند مسولیت قانونی حسابرسان را در صورت رخداد اختلاس یا زیان های ناشی از ضعف سیستم کنترل داخلی به حداقل برساند.
حسابرسی مدیریت یا عملکرد در واقع نقشی تعیین کننده ای در سرنوشت یک کسب وکار خواهد داشت به دلیل اینکه بیشترین تاثیر را در تصمیم گیری های مدیریت خواهد گذاشت. وظیفه اصلی بخش حسابرسی مدیریت ارائه مشاوره های لازم به مدیریت شرکت می باشد. حسابرسی عملکرد با زیر نظر گرفتن تمام و یا بخشی از یک سازمان به بررسی روشمند فعالیت های آن می پردازد و با تقویت نقات قوت و شناسایی نقاط ضعف آن در جهت بهبود عملکرد آن بخش از سازمان قدم بر میدارد.
هدف حسابرسی مدیریت و خدماتی که انجام میدهد کمک به مدیران سازمان ها برای مدیریت بهتر بر سازمان های تحت نظرشان می باشد. این بخش از حسابرسی با کمک به مدیران سعی دارند تا با ارزیابی و اثر بخشی ، کارایی و صرفه اقتصادی در بنگاه های اقتصادی و ارائه پیشنهاد های عملی مدیران را بیش از پیش در اداره شرایط کاری کمک کرده تا کسب کار موفقی را تشکیل و هدایت کنند.
تعریف کلی و جامع حسابرسی عملکرد از دید استاندارد های حسابرسی دولتی آمریکا به شرح زیر است:
هر مدیری مایل است تا با بررسی هدفمند و سیستماتیک سازمانش به یک ارزیابی مستقل از عملکرد و فعالیتهای سازمانش دست یابد. حسابرسی مدیریت تمامی این اطلاعات را در اختیار وی قرار خواهد داد.
در سالهای اخیر با توجه به به اینکه استفاده از صورت های مالی به اندازه ی کافی نمیتوانند مدیران را از میزان کارایی بخش های مختلف سازمانشان مطلع نمایند نیاز به بخش های دقیق و حرفه ای تری مانند بخش حسابرسی داخلی بسیار احساس می شود به همین دلیل است که بسیاری از مدیران شرکت های بزرگ به فکر استفاده از بخش حسابرسی مدیریت افتاده اند و از آن در سازمان خود استفاده میکنند.
